Διάλογος για το μάθημα της Ιστορίας

 από την Πανελλήνια Ενωση Φιλολόγων

     Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε

     Σας γνωρίζουμε ότι το μάθημα της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια  Εκπαίδευση, τα τελευταία χρόνια,  υφίσταται δεινή δοκιμασία: μείωση ωρών διδασκαλίας, αλλεπάλληλες αλλαγές —κατάλληλων και μη— εγχειριδίων με παράλληλη  εισαγωγή νέων μεθόδων διδασκαλίας χωρίς να προηγηθεί επιμόρφωση, προσθαφαιρέσεις ύλης και ανάθεση της Ιστορίας  σε άλλες ειδικότητες με συνέπεια να αντιμετωπίζεται ως μάθημα  για  την τυπική διεκπεραίωση του ωρολογίου προγράμματος.

   Εξάλλου το  έλλειμμα της ιστορικής παιδείας είναι πλέον ιδιαιτέρως εμφανές στους  μαθητές, οι οποίοι στην πλειονότητά τους, αγνοούν σημαντικά γεγονότα της εθνικής αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας, ενώ παράλληλα δεν ενδιαφέρονται ουσιαστικά για τη «σχολική Ιστορία» την οποία θεωρούν αποσπασματική, χωρίς ενιαία μεθοδολογία και χωρίς μαθησιακό ενδιαφέρον.

Όσον αφορά τα υποβληθέντα ερωτήματα, δίνουμε τις παρακάτω συνοπτικές απα-ντήσεις και επιφυλασσόμεθα για αναλυτικότερη και διεξοδικότερη έκθεση των απόψεων της ΠΕΦ,  όταν θα έχουν γίνει  γνωστές και οι αντίστοιχες  θέσεις του ΙΕΠ,  ώστε να πραγματοποιηθεί  γόνιμος και συστηματικός διάλογος  για το μείζονος σημασίας μάθημα της Ιστορίας :

1. Τα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ), που έχουν εφαρμοστεί τις τελευταίες δεκαετίες, καλύπτουν ανά σχολικό έτος/τάξη μεγάλο εύρος χρονικών περιόδων, η διδασκαλία των οποίων, εκ των πραγμάτων, δεν είναι εφικτή στη διάρκεια του εβδομαδιαίου διώρου. Οι Οδηγίες διδασκαλίας, εξάλλου, αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της εκτεταμένης  διδακτέας ύλης με τρόπο που υπονομεύει το ίδιο το μάθημα, καθώς, διακρίνοντας  “κατά το δοκούν” το παρελθόν σε περιόδους ιδιαίτερης σημασίας και σε άλλες λιγότερο σημαντικές, προβλέπουν τη διδασκαλία άλλων τμημάτων της ύλης  αναλυτικά και άλλων συνοπτικά. Η κατάτμηση της διδακτέας ύλης  όμως  προκαλεί μεγάλα γνωστικά κενά, που συνοδεύονται  από  την  ελλιπή γνώση και τη συνακόλουθη αδιαφορία των μαθητών. 

Στο σημαντικό πρόβλημα της αποσπασματικότητας της διδακτέας ύλης έρχεται να προστεθεί ο τρόπος αξιολόγησης που συντείνει στη μηχανική αποστήθιση και, κατά συνέπεια, στον περιορισμό του κριτικού πνεύματος, αναγκαίου για την κατανόηση του παρελθόντος, την ερμηνεία και τη διαχείρισή του. Η απουσία στοιχείων επιστημονικής θεώρησης της  ιστορικής γνώσης μεταβάλλει ενίοτε τη διδασκαλία σε παράθεση γεγονότων, χωρίς αιτιατή σχέση και σύνδεση. Τα προβλήματα αυξάνουν, άν λάβουμε υπόψη μας ότι τη διδασκαλία αναλαμβάνουν, με τη δεύτερη ανάθεση, και εκπαιδευτικοί άλλων ειδικοτήτων, οι οποίοι στην πανεπιστημιακή τους εκπαίδευση, δεν έχουν καθόλου διδαχτεί ή έχουν διδαχτεί μόνο ένα μέρος του γνωστικού αντικειμένου. 

2. Τα νέα Π.Σ., βάσει των οποίων θα συνταχθούν τα σχολικά εγχειρίδια και οι αντί-στοιχες Οδηγίες διδασκαλίας, πρέπει να έχουν ως πρωταρχικό σκοπό τη διαμόρφωση της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης του μαθητή, παράλληλα με την ελληνική εθνική συνείδηση. Η προσέγγιση του παρελθόντος θα πρέπει να γίνεται με βάση την ελληνική ιστορία. Επίσης, όλοι οι επιμέρους στόχοι του μαθήματος πρέπει να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενεργών, δημοκρατικών και υπεύθυνων πολιτών, οι οποίοι θα έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, αναγκαίας για τη λειτουργία τής κοινωνίας και την πρόοδο του πολιτισμού. 

3. Ως προς τη διδακτέα ύλη προτείνουμε να υπάρχει ισομερής και ισότιμη  περιοδολό-γηση, η οποία να περιλαμβάνει την Αρχαιότητα μέχρι το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρα-τορίας, τον Μεσαίωνα (Βυζάντιο και Δύση) και τους Νεότερους και Σύγχρονους χρόνους μέχρι σήμερα. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί μέριμνα ώστε η εξέταση θεμάτων τοπικής Ιστορίας να ανατεθεί στους καθ’ ύλην αρμόδιους φιλολόγους ώστε να εξασφαλισθεί η με όρους εκπαιδευτικούς και επιστημονικούς διδασκαλία αυτού του αντικειμένου. Στο Λύκειο προτείνουμε να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη διδασκαλία ως μαθήματος Γενικής Παιδείας της σύγχρονης ελληνικής,  ευρωπαϊκής και  παγκόσμιας Ιστορίας, με βάση πάντοτε την ελληνική Ιστορία, σε όλες τις κατευθύνσεις και με ουσιαστική αξιοποίηση των πηγών. 

Για την επιτυχία των στόχων και την ουσιαστική προσέγγιση της ύλης, χωρίς τη δημιουργία γνωστικών κενών, θεωρούμε αναγκαία την αύξηση των ωρών διδασκαλίας του μαθήματος, σε τρεις εβδομαδιαίως για όλες τις τάξεις και για όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως επιστημονικού προσανατολισμού και χωρίς μείωση των ωρών διδασκαλίας άλλων φιλολογικών μαθήματων. 

Κρίνεται διδακτικά αναγκαίο όλοι οι μαθητές να προσεγγίζουν κριτικά και δημιουργι-κά την Ιστορία, υποβάλλοντας σε κριτικό έλεγχο τις ιστορικές πηγές,  αναζητώντας τις αιτιακές σχέσεις των ιστορικών γεγονότων,   εξηγώντας και ερμηνεύοντας  τη μετάβαση από τη μια ιστορική περίοδο στην επόμενη,  αναδεικνύοντας την ιστορική συνέχεια και διαμορφώνοντας εν τέλει  ιστορική και εθνική συνείδηση  με βασικό εφόδιο τη βαθύτερη γνώση του ιστορικού φαινομένου. 

Θα πρέπει επίσης στο μάθημα της Ιστορίας να εξετάζεται  η γένεση και εξέλιξη των οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων και οι αγώνες των λαών για ισότητα, δικαιο-σύνη και απελευθέρωση από την εθνική και κοινωνική εξάρτηση, την πείνα και την εξα-θλίωση. Επίσης, να διερευνάται  η ιδεολογία των κινημάτων καθώς και  η μεταβολή των ιδεών και των πολιτισμικών αντιλήψεων και συμπεριφορών και να  αναδεικνύεται  η  ι-στορία του πολιτισμού, της φιλοσοφίας, της τέχνης, της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Θετικά αποτελέσματα θα υπάρξουν, αν η διδασκαλία του μαθήματος ανατεθεί απο-κλειστικά  σε πτυχιούχους  των φιλοσοφικών σχολών και των τμημάτων ιστορίας της χώρας, και αν εφαρμοστούν τρόποι και μέθοδοι διδασκαλίας, βασισμένοι στη δημιουργι-κή χρήση των πηγών και στη γόνιμη  άσκηση της κριτικής σκέψης. Κατά συνέπεια, ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην ισομερή αξιολόγηση της γνώσης και της κρίσης των μαθητών.

Τέλος, κρίνουμε σκόπιμο, για την υλοποίηση των συγκεκριμένων προτάσεων, να συ-ζητηθούν διεξοδικά και εκ του σύνεγγυς τα φλέγοντα θέματα σε συνάντηση της Πανελ-λήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, αρμόδιου για την υποβολή θέσεων στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.